Boża Męka z 1863 r. w Kornatce

Fot. 2013

Kornatka gmina Dobczyce powiat myślenicki w województwie małopolskim.

Na granicy Dobczyc i Kornatki stoi kamienna figura przydrożna z 1863 r. w postaci cokołu z płaskorzeźbami i posadowionego na nim krzyża oraz figurki opłakującej Ukrzyżowanego św. Marii Magdaleny. Prostopadłościenny cokół z wpływami klasycyzmu na planie kwadratu umieszczono na schodkowej podstawie, od której odcięty jest profilowanym gzymsem a u góry zakończony wydatniejszym, również profilowanym, gzymsem. W trzech ścianach znajdują się oprofilowane płyciny wypełnione płaskorzeźbami świętych i podpisane ich imionami. Od frontu scena przedstawiająca św. Izydora Oracza przy pracy (fot. 2), z prawej św. Wojciech (fot. 4) z lewej św. Barbara (fot. 5). Drugą kondygnację stanowi krzyż z rzeźbą Chrystusa ustawiony na kwadratowej podstawie z płaskorzeźbami narzędzi rzemieślniczych i gospodarskich na trzech ściankach. Pod krzyżem półpełna rzeźba klęczącej św. Marii Magdaleny (fot. 3). Po bokach stały figury Maryi i św. Jana Ewangelisty, tworząc klasyczną Grupę Ukrzyżowania.
W tej chwili są po nich tylko puste miejsca.

Pod płaskorzeźbą św. Izydora znajduje się inskrypcja fundacyjna: Fundatorowie Woiciech Magdalena i Maryana Piwowarczyk proszą o westchnienie do Pana Boga. R. 1863. Odn. wr. 1971.09 (fot. 6). Program ikonograficzny figury nawiązuje do zawodu i patronów fundatorów. Św. Izydor, opiekun rolników, przedstawiony w scenie odbiegającej od klasycznego wzorca, w którym anioł zastępuje przy pługu modlącego się pod krzyżem lub figurą świętego (tak pokazany jest św. Izydor Oracz w niedalekim Sierakowie (fot. 7), wskazuje na profesję fundatorów. Św. Wojciech i św. Maria Magdalena to ich patroni. Św. Barbarę przywołano prawdopodobnie z powodu słabej znajomości św. Marianny, jako popularną patronkę pracy i dobrej śmierci.

2. Św. Izydor (fot. 2013)

Figura jest ciekawa przez to, że odbiega od okolicznych kapliczek z tego samego okresu zarówno formą jak i techniką wykonania. Większość z nich jest wielokondygnacyjna a płaskorzeźby z boków
pojawiają się od drugiej kondygnacji. Okolice Dobczyc w to II połowie w XIX w. silny ośrodek produkcji kamieniarskiej. Kamieniarze działali w Dziekanowicach, Grajowie, Hucisku, Rudniku, Borzętach. Zajmowali się zarówno obróbką budowlaną kamienia jak i artystyczną (figury przydrożne, nagrobki). Ich umiejętności w zakresie rzemiosła artystycznego były zróżnicowane. Najczęściej przyuczali się w zakładach cechowych w Krakowie, były to jednak "studia" niesystematyczne i nie kończyły się egzaminami czeladniczymi. W praktyce wzorowali się na pracach cechowych warsztatów, jednak niewystarczające najczęściej zaawansowanie techniczne, sprawiało, że ich wytwory odbiegały od tamtych precyzją wykonania ale wyraz artystyczny miał nieraz nawet większą siłę przekazu. Należy je niewątpliwie zaliczyć do sztuki ludowej. Jej przykłady z tego samego okresu w okolicy to m.in. kapliczka św. Anny Samotrzeciej z 1863 r. i kapliczka Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1882 r. w Dobczycach, kapliczka Maryi Niepokalanie Poczętej i Chrystusa Frasobliwego z 1872 r. w Stadnikach i w samej Kornatce kapliczka Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1860 r.

Opisywana figura nie jest tak jednoznaczna w klasyfikacji. Sposób wykonania cokołu i jego detali czy rzeźba św. Marii Magdaleny sugerują, że jest to produkt dosyć biegłego prowincjonalnego warsztatu rzemieślniczego. Należy tu nadmienić, że często rzeźby pełne były przez wykonawców kapliczek zamawiane u bieglejszych od siebie w tym zakresie kolegów. Również boczne płaskorzeźby zachowują poprawne proporcje ciała a szaty nie są potraktowane bardzo schematycznie. Najbardziej ludowy charakter ma przednia płaskorzeźba przedstawiająca scenę pracy św. Izydora z Trójcą Świętą w postaci oka opatrzności. Również płaskorzeźby narzędzi sprawiają wrażenie wykonanych mniej wprawną ręką. Być może zamówioną w profesjonalnym warsztacie figurę ustawiał na miejscu i wykańczał jakiś miejscowy kamieniarz stąd ta niejednorodność wykonania. Figura była odnawiana w 1971 r. i aktualnie (2013) wymaga renowacji. Odpadła część gzymsu, wyblakła polichromia, ukruszona w części jest twarz św. Barbary, w figurze pojawiły się pęknięcia grożące odpadnięciem kolejnych elementów.

3. Św. Maria Magdalena (fot. 2013)

4. Św. Wojciech (fot. 2013)

5. Św. Barbara (fot. 2013)

6. Inskrypcja (fot. 2013)

7. Św. Izydor. Płaskorzeźba na figurze w Sierakowie. Zdjęcie pochodzi z książki: Roman Reinfuss, Ludowa rzeźba kamienna w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1989 autor zdjęcia:Jan Świderski