poniedziałek, 22 stycznia 2018

Kapliczki w Małowidzu na Kurpiach

Kapliczka skrzynkowa na sośnie powstańczej w Małowidzu na Kurpiach
fot. 2. Sosna z kapliczką skrzynkową (2002)
Małowidz to wieś w gminie Jednorożec w powiecie przasnyskim w województwie mazowieckim.
Wieś leży na "mazowieckim" (prawym) brzegu Orzyca, stanowiącego zachodnią granicę Kurpiów, oddzielając ich od właściwych Mazurów. Jednak kilka wiosek blisko Orzyca: Połoń, Jednorożec, Stegna i właśnie Małowidz to wsie kurpiowskie, graniczące z drobnoszlacheckimi okolicami Kobylaki i Ulatowo. 

* W Małowidzu znajduje się bardzo ciekawa ludowa drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena (fot 1, 4 i 5). Według mieszkańców ma "z 500 lat", ale oczywiście jest młodsza i nie sięga raczej  XIX w. Możliwe, że jest to rzeźba z lat 50. lub 60. XX w., kiedy to po międzywojennym upadku rzeźby kurpiowskiej nastąpiło "odrodzenie" rzeźby ludowej ale z powodu przerwania ciągłości charakteryzujące się bardziej prymitywną formą. Stojący na wysokim, prostym drewnianym słupie (jak często na zachodniej Kurpiowszczyźnie) kolorowy  Nepomuk przypomina z daleka egzotyczny totem.  Pomalowany jest na biało, czarno i czerwono, a niecodzienne wrażenie podkreślają zarysowane czerwono oczy. Figura wyciosana jest z jednego pnia drzewa. Rzeźbiarzowi zabrakło w budulcu przestrzeni na wyprofilowanie tyłu postaci, stąd wrażenie jej płaskości i sztywności. Głowę świętego otacza aureola z drutu, na której mogły być kiedyś nepomuceńskie gwiazdy. W lewym ręku trzyma krzyż, a w prawej prawdopodobnie znajdowała się palma (stan 2002). Podobne stylistycznie Nepomuki znajdują się w innych wsiach zachodnich Kurpi np. w Budkach i Olszewce. 

* Za wsią przy drodze do Połonia stoi uschnięta, poskręcana sosna, a na niej powieszona jest skrzynkowa kapliczka z dewocjonaliami w środku (fot. 2). Do pnia przybitych jest też kilka żeliwnych krzyżyków. Według przekazu  mieszkańców  drzewo służyło za szubienicę i z tego powodu uschło. Miało tu być miejsce straceń, poczynając od powstania styczniowego. Wojsko carskie wieszało na sośnie powstańców (Załącznik do regulaminu odznaki krajoznawczej PTTK "Szlakiem powstania styczniowego na ziemiach polskich" wymienia sosnę z kapliczką przy drodze Małowidz-Połonia jako miejsce straceń). Podczas I wojny światowej do tego celu drzewa używali podobno zarówno Niemcy jak i Rosjanie. Jako szubienica służyło też Niemcom podczas okupacji w trakcie II wojny światowej.  Sosny broni przed ścięciem jej uświęcenie krwią, a także legenda, że jest przeklęta. Bartnik, który chciał ją kiedyś przysposobić na drzewo bartne, miał podczas pracy spaść i się zabić. Od strony lasu na wysokości kilku metrów widoczne jest podłużne wyżłobienie w żywym drzewie, prawdopodobnie barciowe, częściowo zarośnięte.  Drzewo uschło po II wojnie światowej.

* We wsi znajduje się również murowana kapliczka wnękowa (fot. 3), prawdopodobnie z początku XX w., zwieńczona krzyżem kowalskiej roboty. Wnęki przeznaczone na świątki zajmują współczesne dewocjonalia (2002).
fot. 1. Św. Jan Nepomucen (2002)
Kapliczka wnękowa, Małowidz, Kurpie
fot. 3. Kapliczka wnękowa (2002)
Św. Jan Nepomucen, Małowidz, Kurpie
fot. 4. Św. Jan Nepomucen (2002)
Św. Jan Nepomucen, Małowidz, Kurpie
fot. 5. Św. Jan Nepomucen (2002)