Barokowa kolumna maryjna z 1708 r. w Czernicy koło Wrocławia

Barokowa kolumna maryjna z 1708 r.

Czernica (niem. Tschirne, 1937-1945 Großbrück) powiat wrocławski.

Barokowa kolumna maryjna z 1708 r. znajduje się na zachodnim skraju Czernicy przy skrzyżowaniu głównej drogi (ul. Wrocławska) z ul. Spacerową.

Na szczupłym, wysokim, prostopadłościennym cokole zakończonym profilowanym gzymsem stoi gładkotrzonowa kolumna z kapitelem w typie korynckim. Wieńczy ją figura Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej (Immaculata). Całość ma wysokość 5,8 m. Na przedniej ścianie cokołu relief dwóch herbów w małżeńskim aliansie. Na ścianie lewej, patrząc od strony oglądającego, jest wyryty mocno zatarty, ale możliwy jeszcze do odczytania napis szwabachą, zawierający fragment Psalmu 112. Na prawej trudny do odczytania (lewa górna część jest w ogóle utłuczona) napis inskrypcyjny. Podczas inwentaryzacji zabytków powiatu wrocławskiego w latach 1936/1937 odcyfrowano z niego częściowo nazwisko fundatorki: Catharina Barbara ...me de Margareth geboren Gräfin von Althann (Degen).  Figura Maryi jest współczesna i została ustawiona w 1994 r. jako "Votum wdzięczności rejonu za nawiedzenie rodzin grudzień 1993 - marzec 1994". Tak głosi metalowa tabliczka umieszczona na cokole nad herbem (chodzi o nawiedzenie przez kopię obrazu Matki Bożej Częstochowskiej). Katalog zabytków sztuki opisuje zastąpioną oryginalną rzeźbę według stanu na koniec lat 80. XX w. jako uszkodzoną (Katalog). Z kolei z dokładniejszych opisów z lat 30. XX w. wynika, że nowa rzeźba jest w formie taka sama jak oryginalna (Baruchsen) (Degen). Jest nią Maria Immaculata zgodna z "kanonicznym" wizerunkiem, czyli z lekko rozłożonymi, opuszczonymi ku dołowi rękami i dłońmi zwróconymi wewnętrzną stroną do przodu, stojąca na kuli ziemskiej i depcząca lewą nogą oplatającego ziemię węża. Cała figura jest polichromowana. Cokół i trzon kolumny na biało. Głowica z charakterystycznym dla porządku korynckiego ornamentem w postaci stylizowanych liści akantu, a nad nim, z pochodzącymi z porządku jońskiego wolutami, nazywana także w takim układzie porządkiem kompozytowym - na niebiesko. Rzeźba Marii na niebiesko, biało i brązowo, kula ziemska na jasnoniebiesko, zaś wąż na zielono. Figura otoczona jest współczesnym metalowym płotkiem.

Herb małżeński na cokole kolumny

Spośród ponad 60 barokowych pomników Marii tego typu powstałych na Śląsku pomiędzy 1670 r., gdy w zespole cysterskim w Lubiążu stanęła pierwsza kolumna maryjna, a połową XVIII w., tylko 4 znajdują się po "polskiej stronie Odry" (oprócz Czernicy w Oleśnie z 1697,  Mysłowicach z 1727 i  Wołowie). Najwięcej kolumn maryjnych można zobaczyć w skutecznie zrekatolicyzowanym pod przymusem, już podczas wojny trzydziestoletniej, hrabstwie kłodzkim, które formalnie i praktycznie do Śląska zostało włączone po pruskim podboju całego regionu w 1740 r. Są to zarówno rozbudowane pomniki z towarzyszącymi Marii świętymi fundowane głównie w centrach miast i przy ważnych kościołach w ramach państwowo-kościelnej akcji oznaczania zwycięstwa nad heretykami i panowania katolickiej monarchii, wykonane przez znanych rzeźbiarzy, jak i skromniejsze figury stawiane w mniejszych ośrodkach i wsiach.

Pojawienie się kolumny maryjnej w Czernicy, na nietypowym dla tych pomników terenie należy wiązać nie z bliskością Wrocławia gdzie pierwszy wolnostojący pomnik Maryi powstał w 1638 r. a klasyczna kolumna maryjna w 1698 lecz z pochodzeniem fundatorki. Pochodziła ona z austriackiej rodziny arystokratycznej Althann (herb Althannów w prawej części herbu małżeńskiego na cokole i szczątkowa inskrypcja) posiadającej swoje siedziby i majątki w Austrii, na Węgrzech, w Czechach, na Morawach i w hrabstwie kłodzkim. Kult Marii Niepokalanie Poczętej przybrał w państwach monarchii habsburskiej charakter państwowy po ogłoszeniu w 1647 r. przez cesarza Ferdynanda III dekretu o poddaniu państw austriackich pod opiekę Marii Immaculaty (Kalinowski) i był bardzo popularny w związanych z dworem rodzinach. Wzmianka w inskrypcji o miejscowości Margareth (Gajków) sąsiadującej z Czernicą, możliwy do odczytania herb męża oraz uszkodzona ale fragmentami czytelna inskrypcja pozwalają na badania, które mogą doprowadzić do wyjaśnienia pełnej genezy powstania kolumny maryjnej w Czernicy.

Przypisy

 

* (Degen) Kurt Degen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Frankfurt am Main 1965, s. 309 (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937)
* (Katalog) Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, Warszawa 1991, s. 12
* (Baruchsen) Lydia Baruchsen, Die schlesische Mariensäule : Ursprung, Wesen und Beziehungen zu Verwandten Denkmalgruppen, Breslau 1931, s. 103
* (Kalinowski) Konstanty Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986, s. 273