Alba

Św. Walenty i św. Wawrzyniec w albach
na krzyżu autorstwa Pawła Brylińskiego
w Kowalewie koło Pleszewa

Alba (łac. alba domyślnie alba vestis - biała szata) również tunica, camisia - biała, długa i luźna cingulum czyli pasem lub sznurem zakończonym frędzlami na obu końcach,  noszona przez kapłanów, diakonów, ministrantów, lektorów, kantorów przy sprawowaniu czynności liturgicznych.

spodnia szata liturgiczna przepasywana

Wywodzi się z rzymskiej tuniki i początkowo używana była przez katechumenów ^{(osoby przygotowujące się do chrztu)} przy chrzcie. Alba ma przypominać
szatę chrzcielną. Pierwszą wzmiankę o albie jako szacie liturgicznej zawierają postanowienia IV synodu kartagińskiego z 398 r. Ok. 850 r. papież Leon IV polecił odprawianie mszy w albie. Płócienna, najczęściej lniana (stąd w starożytności nazywana również lincea), prosta szata na przełomie I i II tysiąclecia zaczęła mieć charakter bardziej ozdobny. Pojawiły się alby jedwabne, od XI i XII w. ozdabiane złotymi lub jedwabnymi haftami na parurach. Cztery parury przyszywano u dołu, na obu rękawach oraz z przodu i z tyłu alby. Piątą umieszczano na humerale czyli chuście okrywającej ramiona i szyję  W końcu zaczęto zdobić alby perłami i złotymi lub pozłacanymi blaszkami, na których nieraz umieszczano herby fundatorów alb. W XV i XVI w. parury przybrały charakter bogatych białych lub wycinanych haftów, a w XVII w. alby przyozdabiano tiulem i koronkami.

W późnym średniowieczu noszenie alb ograniczono wyłącznie do kapłanów, diakonów i subdiakonów i tylko w czasie mszy lub wyjątkowo w czasie sprawowania innych funkcji liturgicznych. Alby stały się ozdobnymi i kosztownymi strojami liturgicznymi mającymi znaczną wartość. Były ciężkie z powodu ozdób, często z kamieni szlachetnych i złota oraz niewygodne gdyż te same alby służyły kapłanom różnego wzrostu. Wtedy też ok. XIV w. pojawiła się krótsza i prostsze wersja alby - komża, która zaczęła być stosowana do czynności liturgicznych nie zastrzeżonych dla alby.

Sobór Watykański II (1962-1965) przywrócił albę jako szatę liturgiczną wspólną dla wszystkich posługujących podkreślając ich wspólne
kapłaństwo – otrzymane na chrzcie. Ze względów praktycznych występują oni jednak najczęściej w komżach co dopuszczają przepisy zastrzegając konieczność przywdziewania alby w niektórych wypadkach.

Szatą liturgiczną wspólną dla wszystkich szafarzy wyświęconych i ustanowionych jakiegokolwiek stopnia jest alba, przepasana na biodrach paskiem, jeżeli nie jest uszyta w taki sposób, że przylega do ciała nawet bez paska. Jeżeli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed przywdzianiem alby należy nałożyć humerał. Alby nie można zastępować komżą, nawet nałożoną na sutannę, wtedy gdy wkłada się ornat lub dalmatykę albo gdy zamiast ornatu czy dalmatyki używa się samej stuły - głosi Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego z trzeciego wydania mszału rzymskiego przekład polski przyjęty przez Konferencję Episkopatu Polski, potwierdzony przez Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Kurii Rzymskiej dekretem z dnia 6 listopada 2003 r. i obowiązujący dekretem Józefa Kardynała Glempa, Przewodniczącego Konferencji Episkopatu, Prymasa Polski z dnia 12 grudnia 2003 r od Środy Popielcowej 2004 r.

Bibliografia

• Encyklopedia katolicka, Tom I, KUL, Lublin 1995
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych, PWN, Warszawa 2005
• Ogólne wprowadzenie do Mszału z trzeciego wydania Mszału Rzymskiego, Pallottinum, Poznań 2006
• Krzysztof Konecki, Pochodzenie i rozwój szat liturgicznych [w:] "Historia liturgii", Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Zawichost - Kraków - Sandomierz 2012, s. 61-77