Marmurowy krzyż w Lewinie Brzeskim, błędnie nazywany krzyżem pokutnym.

Krzyż po renowacji (fot. 2012 r.)

Rys. z 1923, Max Hellmich

Lewin Brzeski (niem. Löwen), pow. brzeski, woj. opolskie.
Krzyż marmurowy z XVII w. w formie krzyża łacińskiego.
Inskrypcja w języku niemieckim krojem gotyckim. Częściowo odczytana, w tłumaczeniu brzmi: 15 kwietnia 1617? (1677?) roku został w tym miejscu zakłuty bez powodu George Friedrich Brandtner, młodzieniec mający lat 20 i pół, przez mordercę Georga ... rodem z Saksonii. Pod nią daty renowacji w 1880 i 1932 oraz nazwiska osób ich dokonujących, ew. fundujących. Nazwisko mordercy jest nieczytelne i wygląda na zatarte z rozmysłem.

               W 2011 r. krzyż został odnowiony staraniem towarzystwa miłośników historii miasta "Civitas Lovensis". Oczyszczono krzyż, uczytelniono litery inskrypcji, uzupełniono ubytki, wzmocniono powierzchnię żywicą, zabezpieczając tym samym zabytek przed wpływem warunków atmosferycznych. Prace związane z odnowieniem wykonała wrocławska pracownia konserwatorska DK Konserwacja, specjalizująca się w renowacji zabytków wykonanych z kamienia. Koszt renowacji wyniósł ok. 12 000 zł, z czego 80% pokryte zostało z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (Odnowiono krzyż pokutny [w:] Panorama Powiatu Brzeskiego). Przy renowacji okazało się, że uważany za wykonany z granitu krzyż jest w rzeczywistości marmurowy. Data w inskrypcji odszyfrowywana do tej pory jako rok 1617 to jednak prawdopodobnie rok 1677. Po naprawie krzyż został ustawiony inskrypcją w kierunku drogi. Wcześniej stał odwrotnie, prawdopodobnie od lat 60. XX w. kiedy to został skradziony i po odzyskaniu posadowiony inskrypcją w kierunku pola.
 

Krzyż przed renowacją w 2011 r.

Krzyż po renowacji (fot. 2012)

Krzyż popularnie określany jako pokutny czy według forsowanej od pocz. XXI w. nomenklatury - krzyż pojednania, ze względu na datę zdarzenia, którego dotyczy, nie jest wystawiony w wyniku umowy pojednawczej (kompozycyjnej). Dotyczy zdarzenia, które miało miejsce  prawie sto lub grubo ponad sto lat po wprowadzeniu Constitutio Criminalis Carolina (1532), która ostatecznie przyjmowała zasadę publicznoprawnego ścigania przestępstw, czyli znosiła zasadę kształtowania przez strony odpowiedzialności za przestępstwo. Umowa pojednawcza, której jednym z efektów był nieraz też krzyż pokutny, nie mogła już być wtedy zawarta czyli opisywany krzyż nie jest krzyżem pokutnym czy pojednania sensu stricto. Nie można wykluczyć, że w stosunkach społecznych przetrwała instytucja pojednania, niemająca już skutków prawnych, i krzyż powstał w jej wyniku. Samo w sobie jest to mało prawdopodobne, a prawdopodobieństwo to zmniejsza jeszcze inskrypcja, która pomimo znacznego rozbudowania nie zawiera sugestii w tym kierunku, ani też nie wskazuje zabójcy jako fundatora. Najbardziej prawdopodobne jest, że krzyż został wystawiony przez krewnych zabitego dla upamiętnienia śmierci. Intrygujące jest zatarcie nazwiska zabójcy. Niemożliwe jest datowanie tego zdarzenia, ale należałoby wnioskować, że stało się to w okresie, gdy pamięć o zabójstwie była jeszcze żywa i były też osoby zainteresowane w ochronie czci nazwiska. Pośrednio potwierdza to wniosek, że zabójca nie brał udziału w fundacji. Może nasuwać też przypuszczenie, że sprawstwo nie zostało jednoznacznie ustalone prawnie. Możliwe, że ze względu na zachowane nazwisko zabitego i datę zabójstwa te zagadki zostaną wyjaśnione w przyszłości podczas badań dokumentów.

              Krzyż ustawiony jest w Lewinie Brzeskim, ok. 100 m gruntową drogą odchodząca od Al. Wojska Polskiego (wyjazd w kierunku Kantorowic) na wysokości skrzyżowania z ul. Mickiewicza, naprzeciw cmentarza. Mapa, współrzędne.

• Materiał - marmur
• Forma krzyża - łaciński
• Inskrypcja - tekst 
• Wiek - XVII (1617?, 1677?)
• Wymiary  - 116x73x21 (2011 przed renowacją), 107x73x21 (Max Hellmich (1923) 

Bibliografia

• Max Hellmich, Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien: Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstische, Liegnitz 1923 s. 28(38) - gegenüber dem Kirchhofe, unweit der Neisse
• Walther Steller, Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien, in: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde, Breslau 1934 - Die Jahreszahl 1617 und eine längere Inschrift eingemeißelt
• Odnowiono Krzyż pokutny [w:] Panorama Powiatu Brzeskiego, styczeń 2012