Jaksonów (niem.
Jackschönau, od 1937
Schwertern) gm. Żórawina pow. wrocławski.
W Jaksonowie do II wojny światowej znajdowały się dwa krzyże kamienne rozmieszczone po obu stronach schodów na cmentarz przykościelny kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
(Hellmich, 1923)(Steller, 1934)(Degen, 1965). Ten umieszczony po prawej stronie zaginął.
Miejsce to nie jest pierwotnym miejscem ustawienia krzyży. Nie wiadomo, skąd zostały przeniesione ani kiedy. Hans Lutsch w swoim zestawieniu śląskich zabytków z 1889 r. wspomina tylko o jednym krzyżu kamiennym na cmentarzu kościelnym
(Lutsch, 1889). Z kolei Max Hellmich w wykazie kamiennych krzyży na Śląsku z 1923 r. informuje o dwóch, stojących po obu stronach kamiennych schodów na cmentarz kościelny i zamieszcza ich rysunki
(Hellmich, 1923). Możliwe, że jeden z krzyży został przeniesiony ze swojego pierwotnego miejsca pod kościół pomiędzy tymi datami i obydwa zostały ustawione wtedy symetrycznie przed wejściem na cmentarz.
 |
| krzyż kamienny w Jaksonowie (fot. 2012) |
Przez Maxa Hellmicha obydwa krzyże zakwalifikowane zostały do pomników średniowiecznego prawa (
Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes)
(Hellmich, 1923) czyli autor uważał, że postawiono je w wykonaniu umów pojednawczych (kompozycyjnych) jako
krzyże pokutne (pojednania). Podobnie określa je (
Sühnekreuz) Kurt Degen w spisie zabytków powiatu wrocławskiego
(Degen, 1965), wydanym po wojnie ale dotyczącym inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936/37. Śladem niemieckich poprzedników jako krzyż pokutny określili, zachowany krzyż w Jaksonowie, polscy badacze
(Milka, 1979). Swoistym urzędowym usankcjonowaniem pokutnego charakteru krzyża było umieszczenie tabliczki sygnowanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Bractwo Krzyżowców przy PTTK o treści: "Krzyż pokutny XIV-XVI w., stawiany przez zabójcę na miejscu zbrodni". Bardzo słusznie takiej pewności co do charakteru krzyża nie ma ''Katalog zabytków sztuki w Polsce'' opisując go tylko: "krzyż, średniowieczny, granitowy"
(Katalog ..., 1991). Pokutny charakter krzyża nie jest w żaden sposób udokumentowany, a taka kwalifikacja jest wyłącznie domysłem opartym na błędnym założeniu, że tego typu krzyże były wystawiane jedynie w wykonaniu umowy kompozycyjnej.
Krzyż w Jaksonowie można uznać za jeden z prymitywniej wykonanych na Dolnym Śląsku. Takie wrażenie wizualne nie jest spowodowane wyłącznie nadgryzieniem przez ząb czasu. Co prawda na krzyżu widać wyraźne ślady wpływu czynników atmosferycznych i uszkodzeń, ale można także stwierdzić, że jego obróbki nie cechuje zaawansowana technika. Krzyż jest corocznie bielony przez mieszkańców wsi.
Krzyż stoi przy drodze, na lewo od schodów prowadzących do kościoła (na cmentarz przykościelny). Jak wspomniałem wyżej, po drugiej stronie wejścia stał inny krzyż kamienny, który zaginął po II wojnie światowej w nieznanych dziś okolicznościach (patrz rysunek Hellmich 1923, Tab. 1(9)).
| Informacje - istniejący krzyż
|
| Materiał |
Forma |
Inskrypcja |
Wiek |
Aktualne miejsce |
| Granit |
Krzyż łaciński |
Brak |
Późne średniowiecze |
Przemieszczony |
| Wymiary
|
|
Wysokość |
Szerokość |
Grubość |
| Hellmich, 1923 |
116 cm |
100 cm |
15 cm |
| Degen, 1936/1937 |
125 cm |
98 cm |
|
| Pomiar własny, 2013 |
127 cm |
95 cm |
14 cm |
|
 |
| rys. Hellmich, 1923, krzyż 1 |
|
| Informacje - zaginiony krzyż
|
| Materiał |
Forma |
Inskrypcja |
Wiek |
Aktualne miejsce |
| Granit |
Krzyż łaciński |
Brak |
Późne średniowiecze? |
Przemieszczony |
| Wymiary
|
|
Wysokość |
Szerokość |
Grubość |
| Hellmich, 1923 |
85 cm |
73 cm |
12 cm |
| Degen, 1936/1937 |
108 cm |
75 cm |
|
|
 |
| rys. Hellmich, 1923, krzyż 2 |
|
Bibliografia
* Degen, Kurt. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau. Frankfurt: Weidlich, 1965, s. 113, cytat: 1. Im W der Kirche, an der Friedhofsböschnung 2. Gleicher Standort (zestawienie dotyczy inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 1936-1937).
* Hellmich, Max. Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien. Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtsstische. Liegnitz: 1923, s. 26(38), cytat: zu beiden Seiten der Steintreppe zur Kirche.
* Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom IV Zeszyt 2 Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice. Warszawa: 1991, s. 26 (inwentaryzacja przeprowadzana w latach 1977-1980).
* Lutsch, Hans. Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau. Breslau: 1889, s. 442.
* Milka, Józef. Kamienne pomniki średniowiecznego prawa. Wrocław: 1979.
* Steller, Walther. Steinkreuze und Erinnerungsmale in Niederschlesien. W: Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde. Breslau: 1934, cytat: a I. 6. Jackschönau (H) 2K.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz